24/03/2022 από Από τον Γεώργιο Β. Μητρόπουλο, ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή 0 Σχόλια
Ψυχανάλυση: ανακούφιση των συμπτωμάτων και ακόμα πιο πέρα
Η ψυχανάλυση είναι μία θεραπευτική πρακτική που αποβλέπει στην αντιμετώπιση διαφόρων ψυχικών προβλημάτων. Διαφέρει ριζικά από τη θεραπευτική προσέγγιση της ψυχιατρικής, αν και μπορεί να συνδυαστεί με αυτήν. Η ψυχανάλυση απαιτεί χρόνο, συνέπεια και θέληση από την πλευρά του ασθενή, και τα αποτελέσματά της εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον ίδιο.
Πέρα από απλή ανακούφιση
Η ψυχανάλυση ως πρακτική ασχολείται με οτιδήποτε κάνει έναν άνθρωπο να αισθάνεται ότι η ζωή του «πάει στραβά» . Έτσι, μπορεί να βοηθήσει εκεί που δεν βοηθούν άλλες μέθοδοι, ψυχοθεραπευτικές ή φαρμακολογικές. Η ψυχανάλυση αποβλέπει στην ανακούφιση από συμπτώματα που ταλαιπωρούν, για παράδειγμα άγχος, κρίσεις πανικού, κεφαλαλγίες, έμμονες ιδέες. Όμως δεν περιορίζεται σε αυτήν –η ψυχανάλυση δεν είναι απλώς παυσίπονο.
Η ψυχανάλυση θέτει υπό συζήτηση την ίδια την έννοια της θεραπείας, της υγείας, της προσαρμογής, της κανονικότητας. Για την ψυχανάλυση το ζητούμενο είναι «να μάθουμε κάτι για το ασυνείδητό μας, δηλαδή να αρχίσουμε να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για ένα μέρος τουλάχιστον από την οδύνη που βιώνουμε» . Πολλά από τα ψυχικά συμπτώματα έχουν σχέση με τις εμπειρίες μας, τα τραύματά μας, τις αναμνήσεις μας, με πράγματα που νομίζουμε ότι τα έχουμε ξεχάσει, αλλά παραμένουν καταχωνιασμένα κάπου στο μυαλό μας. Η ψυχανάλυση μάς βοηθάει να αρχίσουμε μία διαδικασία αναψηλάφησης όλων των παραπάνω, και να ανακαλύψουμε τη δική μας, προσωπική και λυτρωτική αλήθεια. Ο Φρόιντ έγραφε ότι «η ψυχανάλυση βοηθάει να υπάρξει συμφωνία ανάμεσα στις πράξεις μας και στους σκοπούς που επιδιώκουμε» . Η συμφωνία αυτή κάθε άλλο παρά δεδομένη είναι στη ζωή μας! Καθώς το ψυχικό σύμπτωμα συχνά δεν είναι παρά η κορυφή ενός παγόβουνου που μας δυσκολεύει στη ζωή μας, πολλοί άνθρωποι αποφασίζουν πως έχουν να ωφεληθούν σε όλους τους τομείς της ζωής τους, συνεχίζοντας την ψυχανάλυση ακόμα και μετά την ύφεση των συμπτωμάτων τους, για μήνες ή και για χρόνια.
Η θεραπευτική ιδιότητα της ομιλίας
Η ψυχανάλυση είναι μία διαδικασία κατά την οποία δύο άνθρωποι, ο αναλυόμενος και ο αναλυτής, ανταλλάσσουν λόγια. Ο αναλυόμενος μιλάει, και αναφέρεται σε πράγματα που τον απασχολούν, σε γεγονότα πρόσφατα ή παλιά, σε αναμνήσεις, σε επιθυμίες, σε στεναχώριες, σε προβλήματα. Ο αναλυτής ακούει με προσοχή, προσπαθεί να κατευθύνει τις σκέψεις του αναλυόμενου, του επισημαίνει κάποια σημεία, του προσφέρει εξηγήσεις για κάποια από αυτά. Μπορεί αυτή η διαδικασία να θεραπεύσει έναν άνθρωπο; Ας μην υποτιμούμε την δύναμη που έχουν τα λόγια. Αρκεί να θυμηθούμε τη δύναμη που έχουν στη δουλειά μας, στο σχολείο όταν ακούμε το δάσκαλο, στην εκκλησία, στην πολιτική, στο σπίτι όταν μιλάμε με τους γονείς μας, στα παραμύθια, στην ποίηση, στον έρωτα . . . Στην ψυχανάλυση λοιπόν τα λόγια θεραπεύουν, κυρίως μάλιστα τα λόγια του ίδιου του ασθενή!
Ο αναλυόμενος εκμυστηρεύεται τις σκέψεις του, ακόμα και τα όνειρά του, σε ένα πρόσωπο προς το οποίο αναπτύσσει έναν ιδιαίτερο τύπο εμπιστοσύνης, σε μία διαδικασία δίχως ακροατές. Σιγά-σιγά καταλαβαίνει ότι ανάμεσα στις σκέψεις του, που αρχικά μοιάζουν με χάος, κάποιες ξεχωρίζουν από τις άλλες, έχουν μεγαλύτερη σημασία, και ο ψυχαναλυτής βρίσκεται εκεί για να επισημάνει αυτές ακριβώς τις σκέψεις.
Όταν μιλάει το ασυνείδητο…
Ένα παράδειγμα είναι οι παραδρομές του λόγου, τα ολισθήματα της γλώσσας. Ο λαός ξέρει πολύ καλά ότι «γλώσσα που σφάλλει, λέγει την αλήθεια». Η ψυχανάλυση είναι ακριβώς αναζήτηση μίας αλήθειας. Μικρά ολισθήματα της γλώσσας μας, αλλά και των πράξεών μας: συνήθως, όταν λέμε κάτι κατά λάθος, ή όταν κάνουμε κάτι κατά λάθος, δεν είναι από τύχη, αλλά υπάρχει ένα άγνωστο ψυχικό αίτιο που μας σπρώχνει σε αυτά τα μικρά λάθη. Μέσα από αυτά τα μικρά λάθη προσπαθεί να ακουστεί κάτι που παραμένει κρυμμένο μέσα μας, για παράδειγμα, μια κρυφή, ασυνείδητη, επιθυμία.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι τα όνειρα. Και πάλι, ο λαός έχει αντιληφθεί ότι τα όνειρα που βλέπουμε έχουν κάποια σχέση με τις επιθυμίες μας. Γι’ αυτό, λέμε, για παράδειγμα, αναφερόμενοι σε κάποιο πράγμα, ότι «αυτό δεν το σκέφτηκα ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα». Όμως, ποιες είναι οι επιθυμίες που κρύβονται πίσω από τα όνειρά μας; Αυτές κατά κανόνα έχουν σχέση με πρόσφατα περιστατικά που μας έχουν απασχολήσει, αλλά πάντοτε παίζουν σημαντικό ρόλο και επιθυμίες που τις έχουμε από πολύ παλιά, ακόμα και από την παιδική μας ηλικία. Τα όνειρα έχουν λοιπόν ένα νόημα που έχει σχέση με τη ζωή μας, ένα νόημα που κατά βάθος το ξέρουμε, μόνο που, κατά κανόνα, δεν ξέρουμε ότι το ξέρουμε –είναι κρυμμένο! Η ψυχανάλυση, λοιπόν, μοιάζει με μία μαιευτική μέθοδο, που μας βοηθάει να φέρουμε στην επιφάνεια αλήθειες κρυμμένες μέσα μας, και αυτό έχει αποτέλεσμα θεραπευτικό.
Τέλος, τα ίδια τα ψυχικά συμπτώματα που μας ταλαιπωρούν δεν είναι δίχως νόημα (όπως για παράδειγμα το συνάχι), έστω κι αν παίρνουν τη μορφή σωματικών συμπτωμάτων, όπως κεφαλαλγίες ή ταχυκαρδίες. Τα ψυχικά συμπτώματα, όπως και τα ολισθήματα της γλώσσας ή τα όνειρα που βλέπουμε στον ύπνο μας, έχουν κι αυτά ψυχικό νόημα, δηλαδή έχουν στενή σχέση με τη ζωή μας. Η ψυχανάλυση προσπαθεί όχι μόνο να θεραπεύσει τα συμπτώματα, αλλά και να τα εξηγήσει· βλέπει το σύμπτωμα σαν ένα αίνιγμα, που ο ασθενής καλείται να λύσει με τη βοήθεια του γιατρού, προκειμένου να απαλλαγεί από αυτό και να γίνει καλά. Μόνο που, λύνοντας αυτό το αίνιγμα, ο ασθενής κερδίζει πολύ περισσότερα από απλή ανακούφιση: κερδίζει κάτι που μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο σε όλες τις πτυχές της ζωής του.
Η ψυχανάλυση δεν στοχεύει τελικά μια υποτιθέμενη ιδανική ισορροπία ή ευτυχία· εξάλλου, κάτι τέτοιο στην πραγματικότητα δεν υπάρχει –ούτε η ψυχική σύγκρουση μπορεί να απαλειφθεί ποτέ εντελώς, ούτε όμως και όσα κάνουν κάθε υποκείμενο μοναδικό και ανεπανάληπτο . Το θεραπευτικό αποτέλεσμα μπορεί λοιπόν να είναι «ένας διαφορετικός, λιγότερο ανόητος, τρόπος να τα βγάζουμε πέρα με την αδυναμία, τη μοναξιά, τα προβλήματα της ανθρώπινης κατάστασης» .
Γεώργιος Μητρόπουλος, Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής
Σχόλια